O'zbekistonda Eskrou hisoblari: xavfsizroq uy sotib olish kalitingiz

Uy sotib olish katta ish va u ishonchli bo‘lishi kerak. Shu sababli, O‘zbekistonda ko‘chmas mulk bitimlari uchun «eskrou-hisobvaraqlar» deb nomlangan yangi tizim joriy etilmoqda. Bu tizim 2025-yil 1-iyuldan bosqichma-bosqich kiritiladi va 2026-yil 1-yanvardan majburiy bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar siz, ya’ni xaridor uchun jarayonni ancha xavfsizroq qilishni maqsad qilgan.

Eskrou-hisobvaraq nima o‘zi?

Eskrou-hisobvaraqni ko‘chmas mulk sotib olayotganingizda pulingizni xavfsiz, neytral joyda saqlash mexanizmi deb tasavvur qiling. Pul qurilish kompaniyasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘tish o‘rniga, maxsus bank hisobvarag‘iga kelib tushadi. Quruvchi (yoki «ishlab chiquvchi») bu mablag‘larga faqat shartnomaviy majburiyatlarini bajargandan so‘ng, masalan, qurilishning ma’lum bir foizini tugatgandan so‘ng yoki eng muhimi, binoni foydalanishga topshirgandan so‘nggina ega bo‘ladi.

Bu sizning pulingiz himoyalanganligini anglatadi. Agar qandaydir sababga ko‘ra quruvchi loyihani yakunlamasa yoki o‘z va’dalarini bajarmasa, sizning mablag‘laringiz eskrou-hisobvarag‘ida xavfsiz saqlanadi va sizga qaytarilishi mumkin. Bu, asosan, quruvchi pulni olmasdan oldin va’da qilingan narsani yetkazib berishini kafolatlaydi.

Bu yangi tushunchami? Eskrouning jahon tajribasi

Umuman yo‘q! Eskrou-hisobvaraqlar butun dunyo bo‘ylab, ayniqsa ko‘chmas mulk sohasida keng qo‘llaniladigan va o‘zini oqlagan mexanizmdir. Masalan, Rossiya 2019-yil o‘rtalaridan boshlab turar-joy qurilishi uchun majburiy eskrou-hisobvaraqlarni joriy etgan. U yerdagi natijalar sezilarli bo‘lgan: muammoli loyihalar soni keskin kamaygan va aldangan uy xaridorlari deyarli yo‘qolgan. Bu xalqaro muvaffaqiyat eskrouning shaffoflikni oshirish va xaridorlarni himoya qilishdagi samaradorligini ko‘rsatadi.

Nima uchun O‘zbekiston eskrou-hisobvaraqlarni joriy etmoqda?

O‘zbekiston eskrou-hisobvaraqlarni joriy etish uchun bir qancha muhim sabablarga ega bo‘lib, bularning barchasi uy-joy bozorini mustahkamlash va iste’molchilarni himoya qilishga qaratilgan:

• Xaridorlar huquqlarini himoya qilish: Bu asosiy maqsad. Tizim sizning mehnatingiz bilan topilgan pulingiz quruvchi o‘z majburiyatlarini bajarmaguncha xavfsiz bo‘lishini ta’minlaydi, firibgarlik yoki tugallanmagan loyihalar xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.

• Qurilishda moliyaviy intizomni kuchaytirish: Quruvchilar endi xaridorlarning mablag‘laridan qurilishni moliyalashtirishning asosiy manbasi sifatida bevosita foydalana olmaydilar. Ular banklardan loyiha moliyalashtiruvini olishlari kerak bo‘ladi, bu esa moliyaviy rejalashtirish va loyihalarni amalga oshirishda yanada mas’uliyatli yondashuvni rag‘batlantiradi.

• Shaffoflikni oshirish: 2025-yil 1-iyuldan boshlab «Shaffof qurilish» axborot tizimi doirasida qurilish loyihalari, shu jumladan tasdiqlangan loyiha hujjatlari, qurilish jarayoni va moliyalashtiruvchi banklar to‘g‘risidagi ma’lumotlar elektron platformada joylashtirilishi bilan siz loyiha holati haqida ko‘proq ma’lumotga ega bo‘lasiz.

• Jarayonni soddalashtirish: Tizim mulkni o‘tkazishning huquqiy jihatlarini soddalashtirishni maqsad qilgan. Barcha shartnomalar notarial tasdiqlanadi va kadastr organlarida ro‘yxatdan o‘tkaziladi.

• Bozorga ishonchni oshirish: Xavfsizroq va shaffof bozor ko‘proq odamlarni ko‘chmas mulkka sarmoya kiritishga undaydi, bu esa uy-joy sohasida keyingi rivojlanishga yordam beradi.

O‘zbekistonda eskrou-hisobvaraqlar qanday ishlaydi?

Jarayonning soddalashtirilgan tahlili quyidagicha:

1. Notarial tasdiqlangan shartnoma: Ulushli qurilish asosida mulk sotib olishga qaror qilganingizda, siz notarial tasdiqlangan ulushli qurilish shartnomasini imzolaysiz, u kadastr organlarida ro‘yxatdan o‘tishi shart.

2. Mablag‘lar eskrouga: Pulni to‘g‘ridan-to‘g‘ri quruvchiga to‘lash o‘rniga, mablag‘laringiz vakolatli tijorat bankida ochilgan maxsus eskrou-hisobvarag‘iga o‘tkaziladi. Bu hisobvaraq siz, quruvchi va bank o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida ochiladi.

3. Quruvchining dastlabki sarmoyasi: Quruvchi qurilish ishlarining kamida 30 foizini o‘z mablag‘lari hisobidan bajarishi shart, shundan so‘nggina bank loyiha uchun maqsadli kreditlarni ajratadi.

4. Bank moliyalashtiruvi: Tijorat banklari quruvchilarga loyiha moliyalashtiruvini taqdim etadilar, bunda eskrou-hisobvaraqlardagi mablag‘lar oshishi natijasida kredit foiz stavkalari pasayishi mumkin.

5. Mablag‘larni himoyalash: Eskrou-hisobvaraqlardagi mablag‘larga uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlar yoki quruvchining majburiyatlari bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatish, xatlov qo‘yish yoki hisobdan chiqarishga yo‘l qo‘yilmaydi.

6. Tugallash va topshirish: Qurilish ishlari tugallangandan va ulushli qurilish shartnomasi asosida qurilgan obyektni foydalanishga topshirishga ruxsat berilgandan so‘ng, tijorat banki eskrou-hisobvarag‘idagi mablag‘larni qurilish uchun ajratilgan kreditni qoplashga yo‘naltiradi, qolgan qismi esa quruvchiga o‘tkaziladi. Quruvchi va doleyer doleyerlik ob’ektini topshirish aktini imzolaydilar va doleyerning ob’ektga mulk huquqi kadastr organlari tomonidan ro‘yxatga olinadi.

7. Kechiktirilganlik uchun jarimalar: Agar qurilish-montaj ishlari o‘z vaqtida yakunlanmasa va ob’ektni foydalanishga topshirishga ruxsatnoma bo‘lmasa, har bir kechiktirilgan kun uchun alohida qat’iy jarimalar joriy etiladi. Shartnoma muddatlarini uzaytirish faqat doleyerning roziligi bilan qo‘shimcha kelishuv tuzish orqali amalga oshiriladi. Agar ob’ekt loyiha-smeta hujjatlarida ko‘rsatilgan muddatdan olti oy o‘tgandan so‘ng foydalanishga topshirilsa, doleyer ulushli qurilish shartnomasini bir tomonlama bekor qilish orqali eskrou-hisobvarag‘ida deponentlangan mablag‘larni qaytarib olishi mumkin.

Bu siz, xaridor uchun nimani anglatadi?

Ushbu islohot uy xaridorlari uchun juda ijobiy. U ilgari ulushli qurilish modelida mavjud bo‘lmagan xavfsizlik darajasini taqdim etadi. Siz sarmoyangiz xavfsiz ekanligiga va pulini to‘lagan mulkingizni olishingizga ko‘proq ishonch hosil qilishingiz mumkin.

Ba’zi ekspertlar, quruvchilar uchun xarajatlarning oshishi (chunki ular endi ko‘proq bank moliyalashtiruviga tayanadilar) tufayli mulk narxlarining potentsial o‘sishini bashorat qilsalar ham, barqaror va ishonchli ko‘chmas mulk bozorining uzoq muddatli foydalari sezilarli darajada katta.

Aslini olganda, O‘zbekiston xalqaro eng yaxshi amaliyotlarga mos ravishda yanada yetuk va xavfsizroq uy-joy bozoriga o‘tmoqda, bu esa hayotdagi eng katta sarmoyalardan birini amalga oshirishda sizning xotirjamligingizni ta’minlaydi.